De Lyts Ein
Het is tegenwoordig bijna niet meer voor te stellen maar deze straat was zeer waarschijnlijk lang geleden een zeedijk! De rivier de Peazens was toen nog niet afgedamd bij het dorp Peazens, maar kwam aan het eind van deze straat, Trijehuzen genaamd, in een brede baai uit richting Waddenzee. Nadat deze dijk langs de baai was aangelegd kon het dorp Easternijtsjerk pas ontstaan, als eerste werd een hoogte opgeworpen waarop de kerk kon worden gebouwd. Dat begin van het dorp moet ongeveer in 1170-1180 gerealiseerd zijn. Nadat de rivier bij Peazens was afgedamd konden de eerste huizen aan De Buorren worden gebouwd en langs de oude zeedijk, nu De Lyts Ein.
Die eerste huizen werden aan beide kanten van de straat gebouwd, maar niet verder dan waar nu de supermarkt van Mook staat. Met recht kreeg in 1975 deze straat de naam daarom De Lyts Ein, een kort straatje!
Pas in 1878 werd op de plaats waar de supermarkt staat een timmerwinkel-herberg gebouwd, de eerste bebouwing aan deze straat na het ontstaan van het dorp. Na 1900 werden langzamerhand huizen aan de noordwestkant van de straat gebouwd: op grond van de burefenne! Het zou tot 1939 duren voor nummer 33 werd bereikt, het transportbedrijf Tilkema met woonhuis en garage. Aan de zuidkant werd pas in 1940 begonnen met de bouw van de eerste huizen, in 1972 aangevuld met een achttal huurwoningen. Het laatste stuk van De Lyts Ein is onbebouwd gebleven en laat nog zien hoe het voorheen was: een weg met aan beide kanten een sloot. Op oude foto’s zijn de bruggetjes nog te zien die toen nodig waren om de huizen te bereiken.
De Lyts Ein, 1910.
Op deze foto is De Lyts al niet klein (lyts) meer: het huis met de twee hoge deuren, gebouwd in 1876, was lange tijd het laatste gebouw in deze straat. Het is gebouwd als herberg en timmerzaak en dat is het zeker tot 1942 gebleven. De twee deuren vormden de zogenaamde “trochreed”: de herbergbezoeker kon zijn paard-met-koets aan de ene kant naar binnen rijden en door de andere deur weer naar buiten. Ook twee huizen meer naar links was een timmerzaak gevestigd. Het eerste huis links is gebouwd in 1906 en meester Gaasterland was de eerste bewoner. Het boerderijtje midden op de foto is van 1896 en werd 100 jaar later geheel afgebroken waarna de huidige woning werd gebouwd. Dat de huizen links op een weiland werden gebouwd, blijkt uit de sloot die daar nog steeds loopt; bruggetjes zorgen voor de verbinding met de weg.
