Jan Dekker - Herinneringen-1
Easternijtsjerk.
In dat dorp op de Friese klei liggen mijn jeugdjaren. Ben geboren op 6 september 1935 in het doktershuis aan de Dokkumerweg. Het huis staat er nog aan de nu Mûnewei 8, met zijn zo karakteristieke lange schoorsteen "wêr at de bern útkomme", zoals sommigen dat vroeger vertelden. De kachel die in die schoorsteen uitkwam stond inderdaad in de spreekkamer, maar voorzover ik weet is daar nooit gebaard, hoewel het wel had gekund.
Vader heeft als dorpsdokter de meeste mensen van Easternijtsjerk en omgeving als eerste gezien bij de bevalling, en als zodanig is het partus-boekje waarin hij alle bevallingen bijhield een kostbaar geboorteregister, waar o.a. mijn vrouw Tine ook in staat, geboren te Wetzens op 1 juli 1935, maar ook mijn broer en onze vijf zussen instaan: allen geboren in het doktershuis. Wij Dekkertjes zijn beslist uit moeder Etje voortgekomen, niet uit die schoorsteen.
Aan de vooroorlogse tijd heb ik vage herinneringen. De eerste is die dat vader me in een deken rolde en in de auto legde om in Leeuwarden urgent te worden geopereerd aan een middenoorontsteking in mijn rechteroor, waarvan ik nog altijd het lidteken draag. Ik was toen drie jaar. Een andere dat ik met veel kracht een grote spijker in een vensterbank heb gehuft.
Maar van de oorlogsjaren liggen de zaken anders. Zo herinner ik me dat, toen de Duitsers voor het eerst ons dorp doorreden, een jongen hard wegliep terwijl hij schreeuwde: "De Frânsen, de Frânsen". Dat moet in de Meidagen van 1940 zijn geweest. Ook herinner ik mij dat toen twee dorpelingen, ik meen Riepke Blom en Jelle Walda, op de fiets terugkwamen van hun meedoen in het Nederlandse leger. Ook kan ik me nog heel goed de eskaders bommenwerpers herinneren die overdag over ons huis vlogen richting Duitsland, met eindeloos gebrom, het afweergeschut en de zoeklichten (bij Delfzijl werd ons verteld), het terugkomen van die eskaders die beschoten werden door nachtjagers (wij moesten dan binnenblijven in ons verduisterde huis waar op elke verdieping zandzakken lagen voor bestrijding van brand door eventuele brandbommen).
Van de oorlogstijd komen ook andere beelden naar boven. Er marcheerden Duitsers door het dorp, luidkeels zingende "wir fahren gegen England", tsjoem, tsjoem, en de gasmaskers bungelden op de achterwerken, en de pantserfausten staken schuin de lucht in. Aan de zuiderhemel zag je ´s avonds vaak een lichtspoor van beneden naar boven gaan: V2´s richting Engeland, vanaf een basis bij Lemmer, werd ons verteld. En de luchtvloten bleven overkomen, steeds meer vliegtuigen. Een Engelse jager maakte een noodlanding bij Swarte Mosk en natuurlijk gingen we kijken todat de Duitsers ons wegcommandeerden. Af en toe kwam ´s nachts een bommenwerper naar beneden, zoals bij Jouswier. We vonden de velden soms bezaaid met stroken alluminiumpapier afgeworpen door de bommenwerpers om het afweergeschut in de war te brengen. Of een parachute en die was welkom, want er werden bloesjes van gemaakt. Als je heel veel geluk had, vond je een afgeworpen vleugeltiptank: kon je een kano van maken toch. Ik herinner me fietsen op "cussiebanden", een nachtelijke rit in een koets (van Eelse Weidenaar denk ik, zal ook geen combustivel meer hebben gehad voor de auto), de carbitlamp op de fiets, de verlichting door een in koolzaadolie drijvende kurk met een draadje, vaders tabaksaanplant en -drogerij in het hok. Eigenlijk was de oorlogstijd voor ons een avonturentijd, wij stonden niet zozeer bij de ernst ervan stil. Wat het betekende voor de mensen in het dorp, en dus ook voor vader en moeder, kunnen we nauwelijks peilen, want ons kinderen werd niet veel verteld omdat we konden doorslaan bij een verhoor door de bezetters. Ik weet dat vader erg betrokken was bij het verzet en dat het dokter-zijn hem een zekere vrijheid gaf om zich te bewegen. Zo had hij een bijzondere vergunning om in sperr-tijd tussen 22 en 06 uur op de weg te mogen omdat hij "Artzt" was en zo heeft hij menig vervolgde kunnen helpen. De spreekkamer was telefoonpost van de ondergrondse. Die vergaderde bij ons in de achterkamer. Zo kwam ik op een nacht naar beneden en zag allemaal mensen zitten met de wapens voor zich: vader kwam op me toe en zei: "Denk erom Jan, je hebt niks gezien en nu naar boven!" Vader heeft vaker dan één keer een papier getekend en afgegeven om iemand te redden, al was die verklaring dan niet waar en zette hij zichzelf op het spel. Dat zijn collega dokter Jarl Ruinen van Ee werd doodgeschoten sloeg bij ons thuis in als een bom, het had vader kunnen zijn, de dokters Ruinen(Ee), Dijkstra (Anjum) en vader werkten nauw samen bij het helpen van Joodse kinderen. Een andere keer moest hij naar Arnhem en hij ging naar Leeuwarden om te zeggen dat hij als arts niet gemist kon worden, maar de SS-er brulde:"Nach Arnheim sind Sie gerufen, nach Arnheim sollen Sie fahren!" We dachten hem nooit terug te zien, maar gelukkig kwam hij terug.
De Duitsers hadden op een gegeven moment zijn auto (die op houtgas liep) afgenomen. Hij fietste terug van Nes na een tweede bevalling en is bijna bevroren voor de tille in de sneeuw, waarin hij doodmoe even was gaan liggen, maar gelukkig vermande hij zich op tijd.
Ik herinner me nog dat politieman Tolman, die ook aan de Dokkumerweg woonde, moest onderduiken: zelf had zijn zoon Wiebe mij eens de stengun getoond die bij Tolman op zolder verstopt was. Toen kwam de bevrijding na die spannende tijd en de Canadezen bivakeerden bij Brunia aan de Dokkumerweg: ik ben er vaak gaan kijken en kreeg kauwgom van hen.
De ondergrondse was nu bovengronds, liep in overalls, gewapend en pakte mensen op die Duitsgezind waren geweest. We kwamen in rustiger vaarwater terecht, de na-oorlogse tijd.
De oorlogstijd zelf liet zijn sporen achter. Ik herinner me dat vader, die toch niet gauw van zijn stuk was te krijgen, min of meer ontdaan thuiskwam toen hij vertelde wat hij zag toen hij geroepen werd na een voortijdige mijnontploffing van de mijnenopruimingsdienst.
Colofon
De Doarpsskille Reuny Edysje, september 2012
