Schoolmeesters 1800-1850, diel 1: Sjoerd Jansma
Oer it ûnderwiis tusken 1800 en 1850 yn ús doarp is al earder skreaun, yn "Een geschiedenis van Oosternijkerk"(side 169 e.f.) en yn "Easternijtsjerk, in doarp yn 'e Noardeasthoeke"(side 38-41 en 110-113). Dochs ha'k de lêste tiid noch wat gegevens fûn dy't net earder publisearre binne en my dochs de muoite wurdich lykje om ris op te skriuwen.
Sa fûn ik in ferslach fan in besite fan de skoalopsjenner út 1805, dus 40 jier earder as Swart fûn hat en 50 jier earder as Buwalda cs. De skoalmaster dy't besite krige, wie Sjoerd Jans (Jansma), sûnt 1771, nei de dea fan Foeke Sjoerds, al skoalmaster op 'e hoeke fan De Buorren en de Foeke Sjoerdsstrjitte. Skoalopsjenner P. Brouwer skriuwt yn septimber 1805 oer syn besite oan Jansma:
"Te Nijkerk (in Oostdongeradeel) is ook een tamelijk bejaard Schoolonderwijzer, van kleine en bekrompene vermogens, aan wien ik vrees dat weinig te verbeteren zal vallen: zijn hart is echter goed en welmeenend. Ik hebbe hem dien raad en onderrichting gegeven, welke ik bij voorraad, en naar zijne vatbaarheid, nuttigst keurde om hem op een beter spoor van onderwijs en leertrant te brengen".
Dat liicht der net om, benammen dat "bejaard" grypt my wol oan: master Jansma wie 57 jier, like âld as ik no bin! It ferslach lit wol sjen dat er wat feroare is op it mêd fan ûnderwiis. Foar 1795 wie de skoalle in saak fan de tsjerke, nei dy tiid bemuoit de oerheid him wat langer wat mear mei de skoalle en komme der wichtige wetten ta stân, bygelyks dy fan 3 april 1806 wêryn't fan alles sintraal regele wurdt. De skoalopsjenners, meast dûmny's, krije der wichtige taken by, se moatte bygelyks twaris yn it jier by alle skoallen lâns. Dan docht bliken dat er op in protte plakken fan alles oan de hân is. Sa skreau Brouwer yn juny 1805 oer "bejaarde" skoalmasters:
"Wat zal men beginnen met oude afgeleefde Schoolonderwijzers? Menschen wegens hunne Jaren en verstramde Geest en ligchaamsvermogens, zoo zij het niet reeds voorheen waren, geheel onbekwaam geworden, en die zoo lang in het oude zog gevaren hebben, dat men het hun zelfs niet vergen kan eenen nieuwen koers te zetten? Menschen, die naar rust haken en alleen den last hunner bediening blijven torschen, omdat zij geen ander middel voor een zober bestaan hebben? Hun toestand is niet alleen hoogst onaangenaam, maar hetgeen veel erger is, wat lijdt het onderwijs der jeugd, de vorming van het aankomend geslacht en de verbetering van het schoolwezen niet, door elk Jaar van hun gerekt leven?" en "Hoe wenschelijk maken het zulke exempelen niet, dat er een middel gevonden wierde, om afgeleefde Schoolonderwijzers, onder het genot van eenig Emeritus tractement van hunnen dienst te kunnen ontslaan!"
Sjoerd Jansma hat it noch 12 jier folhâlde moatten oant er yn 1817, op de leeftyd fan 69 jier, mei pinsjoen koe, allinne om't er dêr yn de rin fan de tiid sels foar soarge hie. Hy hat er noch twa jier fan profitearre.
Bij de foto:
Hoekhuis Foeke Sjoerdsstrjitte, rechts aan de voorkant aan De Buorren woonde de hoofdmeester, huis gebouwd in 1822. Daarachter langs de Foeke Sjoerdsstrjitte het schoolgebouw, de bouwnaad is duidelijk zichtbaar. In 1838 is het schoolgebouw nog vernieuwd, in 1883 ging dit schoolgebouw dicht.
Colofon
De Doarpsskille, september 2007
